Viribus Unitis

Świeżo opublikowany przegląd strategiczny Wielkiej Brytanii jest sam w sobie interesującą lekturą, ale proponuje spojrzeć na niego trochę pod innym kątem. Jest to bowiem dokument napisany w sposób dość zwięzły i wiążący ze sobą cele i środki do ich realizacji oraz podany w sposób przystępny dla przeciętnego czytelnika i obywatela Zjednoczonego Królestwa. Jest również na tyle uniwersalny, że odnaleźć w nim można sporo odniesień do naszego regionu i sytuacji Polski. We wstępie premier Wielkiej Brytanii definiuje sedno i początkowy impuls dla przeglądu strategicznego:

U samego źródła leży zrozumienie, że nie możemy wybierać pomiędzy klasyczną obroną przed zagrożeniami ze strony państw i potrzebą zwalczania zagrożeń ponad narodowych nie uznających granic. Dzisiaj stoimy w obliczu obu możliwości i musimy być gotowi na obie.

Wojna na Ukrainie pokazała, że mamy mamy trzecią opcje – zagrożenie ze strony państwa maskującego swoją obecność, a więc fuzję dwóch zagrożeń wymienionych przez Davida Camerona. Całość dokumentu w dalszym ciągu to rozwinięcie szczegółowe trzech podstawowych zadań bezpieczeństwa państwa, z których poniżej wymienione są dwa:

• Zadaniem Nr 1 Bezpieczeństwa Narodowego jest ochrona naszych obywateli – w kraju, w naszych terytoriach Zamorskich i za granicą oraz ochrona naszego terytorium, bezpieczeństwa ekonomicznego, infrastruktury i sposobu życia.
• Zadaniem Nr 2 Bezpieczeństwa Narodowego jest globalna projekcja naszych wpływów – ograniczenie prawdopodobieństwa powstania zagrożeń oddziałujących na Zjednoczone Królestwo, nasze interesy oraz interesy naszych sojuszników i partnerów.

Nie mamy terytoriów zamorskich, ale mamy chyba obowiązek chronić naszych obywateli i mienie za granicą. Podobnie nie mamy ambicji bycia graczem światowym, ale rozwinięcie głównego hasła już ma zastosowania do naszych problemów ze wschodnim sąsiadem. Jest to podejście wykraczające poza ramy jednostronnej wizji zagrożenia inwazją ze wschodu i takie, które w sposób płynny łączy obronę kraju z polityką zagraniczną i obroną interesów. To jest coś, czego nam brak.

Cztery wyzwania wymienione w dokumencie są uniwersalne.

• Rosnące zagrożenie ze strony terroryzmu, ekstremizmu i niestabilności.
• Powrót zagrożeń ze strony państw i wzmagająca się szersza rywalizacja pomiędzy państwami.
• Wpływ technologii a zwłaszcza zagrożeń cybernetycznych oraz innych technologii szeroko pojętych.
• Erozja porządku międzynarodowego opartego na zasadach, co czyni trudniejszym osiąganie porozumienia i stawianie czoła globalnym zagrożeniom.

Możemy się jedynie spierać, co do kolejności i umieścić terroryzm i ekstremizm niżej na liście priorytetów, o ile nam na to pozwoli rozwój wydarzeń. Mądry Polak po szkodzie, mówi przysłowie. Okręty patrolowe tak niedoceniane i brak zainteresowania granicą południową Europy dzisiaj skutkuje falą imigrantów nie do opanowania i wołaniem o uszczelnienie granic Unii. No cóż, nasz wspólny dom zwany Europą ma i wschodnią i południową a nawet północną granicę i właśnie nas to dopada. Mamy dużo szczęścia do tej pory, że nie jesteśmy celem zamachów, ale problemy związane z falą uchodźców i konsekwencjami tego faktu pukają dosłownie do naszych drzwi. Spokój i porządek wewnątrz Europy chwieje się, a zestrzelenie przez Turcję rosyjskiego samolotu pokazuje jak łatwo tak lubiany przez nas paragraf 5-ty może nas wciągnąć w wir wydarzeń daleki od naszych wyobrażeń, choć paradoksalnie związany z Rosją.

Dokument podkreśla wagę współpracy w ramach sojuszy i porozumień dwustronnych. Przykładem jest zdanie o naszym regionie demonstrujące wagę zabiegów dyplomatycznych w budowaniu wspólnego frontu:

W uzupełnieniu do naszej pracy w ramach NATO, Joint Expeditionary Force jest wynikiem współpracy Norwegii, Danii, Estonii, Litwy i Łotwy pod przewodnictwem Wielkiej Brytanii. Razem doskonalimy naszą zdolność szybkiego reagowania na kryzys zarówno samodzielnie jak i w ramach szerszej koalicji. Pracujemy również z naszymi partnerami Grupy Północnej, a zwłaszcza z Polską, Szwecją i Finlandią promując bardziej efektywną współpracę w zakresie obrony w północnej Europie.

Jakkolwiek Polska jest również wymieniona wśród partnerów europejskich, nie zakładajmy zbyt wiele i miejmy świadomość szerszych horyzontów polityki brytyjskiej:

Rosja jest jednym z pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ i pomimo dzielących nas różnic, będziemy szukać dróg współpracy i zaangażowania Rosji w wielu aspektach światowego bezpieczeństwa, takich jak zagrożenie ze strony ISIL.

Rozwinięcie Zadania Nr 1 czyli zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, dla Wielkiej Brytanii oznacza realizację kilku wyraźnie określonych postulatów:

• Odstraszanie
• Obrona niezawisłości Państwa
• Obrona terytoriów Zamorskich
• Zwalczanie wrogiej działalności wywiadowczej
• Ochrona granic
• Asysta konsularna i ochrona obywateli Zjednoczonego królestwa za granicą.

Odstraszanie jest pojęte szeroko a nie sprowadzone do możliwości odpalenia kilku rakiet z okrętów podwodnych. Dokument mówi o użyciu sił zbrojnych z użyciem broni jądrowej w ostateczności, ale także dyplomacji, wpływów ekonomicznych, wymuszaniu porządku prawnego, ofensywnych atakach cybernetycznych czy też działaniu sił specjalnych i wywiadowczych, czyli również wykorzystaniu tak zwanej soft power. Ponownie lista może być zaaplikowana do naszych warunków z wyłączeniem obrony terytoriów zamorskich i ponownie demonstruje szerokie spektrum działań i niezbędnych środków, niekoniecznie militarnych. To, co dla naszych dyskusji jest istotne, to spojrzenie co najmniej regionalne i ponad granicami. Ciekawe ile jesteśmy gotowi wydać na ochronę obywateli RP poza granicami kraju? I czego nam do tego potrzeba?

Dalej dokument określa zarówno politykę obronną jak i strukturę sił zbrojnych do jej realizacji. Doktryna obronna zakłada osiem funkcji do wypełnienia przez siły zbrojne, podzielone na dwie grupy po cztery. Pierwsza mówi o działaniach rutynowych, w domyśle – pokojowych:

• Bronić i wzmacniać bezpieczeństwo kraju oraz jego odporność
• Prowadzić odstraszanie nuklearne
• Wnosić wkład w lepsze zrozumienie świata poprzez wywiad strategiczny i globalną sieć obrony z sojusznikami i partnerami.
• Wzmacniać międzynarodowe bezpieczeństwo i wspólne możliwości naszych sojuszników, partnerów i międzynarodowych instytucji.

Następna grupa czterech celów odnosi się do działań kryzysowych:

• Przeprowadzać akcje humanitarne i ratownicze
• Przeprowadzać operacje projekcji siły
• Prowadzić operacje przywracania pokoju i stabilizacyjne
• Prowadzić operacje wojenne, jeśli to konieczne, włączając te prowadzone na podstawie paragrafu 5-go układu NATO.

Ponownie z naszego punktu widzenia, być może jest w nas chęć zmiany kolejności priorytetów, ale są one ułożone zgodnie z malejącym prawdopodobieństwem wystąpienia. Za wyjątkiem odstraszania nuklearnego i projekcji siły całe menu jest zgodne z naszymi własnymi celami i zadaniami. Jak wspomniano, możliwa jest dyskusja nad kolejnością czy wagą poszczególnych punktów, co powinno zaowocować nieco inna strukturą sił zbrojnych czy też marynarki wojennej. Kilka uwag odnośnie przewidywanych sił Royal Navy. Przegląd potwierdza wolę utrzymania komponentu odstraszania nuklearnego oraz projekcji siły w postaci czterech SSBN oraz obu lotniskowców z zastrzeżeniem, że tylko jeden będzie w gotowości w danym czasie. Przecina się dyskusje na temat samolotów patrolowych – będzie zakup ośmiu sztuk, co jest niewątpliwie wynikiem incydentów z rosyjskimi okrętami podwodnymi u wybrzeży Wielkiej Brytanii a zwłaszcza w pobliżu bazy dla SSBN. Globalne zobowiązania Royal Navy wymagają również wzmocnienia sił logistycznych, co zostało uwidocznione w Przeglądzie. Dla nas dwie ciekawostki – jedna to sześć okrętów patrolowych, które nigdy nie cieszyły się wsparciem marynarzy. Częściowo jest to wymuszone koniecznością wsparcia przemysłu stoczniowego niemniej ciekawe będzie zobaczyć, jak będą wykorzystane. Równie ciekawe to fakt, że żaden nie ma hangaru dla śmigłowca. Druga ciekawostka dotyczy fregat – ich totalna liczba pozostaje bez zmian, ale struktura już nie. Wygląda na to, że z 19 jednostek sześć to będą niszczyciele T45, osiem to nowe fregaty T26 ale pozostałe mogą być mieszaniną wciąż pozostających w służbie lecz wycofywanych T23 plus być może nowych „lekkich fregat”. Na marginesie, wszelkie wysiłki zbudowania tanich fregat kończą się najwyraźniej nowymi projektami ponownie tanich okrętów. Wielka Brytania idzie śladami Francji, która w swym ostatnim przeglądzie strategicznym również mówi o nowych, tanich fregatach TFI w zakresie 5.000 ton uzupełniających FREMM-y.

Tylko 8 sztuk. Za drogi. Foto www.royalnavy.mod.uk

Wśród innych ciekawostek jest fragment o cyberbezpieczeństwie. Właściwie o tym wiemy, ale nie wiem czy coś w tym względzie robimy. Będąc po „cywilnej” stronie gospodarki, nie zauważyłem żadnych działań.

Duża część naszej infrastruktury znajduje się w rękach prywatnych. Rząd będzie współpracował z właścicielami infrastruktury i ich operatorami w celu ograniczenia ryzyka złośliwych ataków i naturalnych nieszczęść. Zapewnimy, aby rząd posiadał właściwe narzędzia do zapewnienia odporności naszej infrastruktury na przyszłe zagrożenia.
…
Wzmocnimy odporność Wielkiej Brytanii na przerwy w zasilaniu.

Interesujący dla nas będzie fragment o narodowym przemyśle obronnym. Rząd Jej królewskiej Mości nie gwarantuje zakupów w krajowych firmach lecz dążąc do najlepszego stosunku wartości do ceny ma „podejmować akcje pomagające przemysłowi obronnemu we wzroście i konkurencyjności”. Kilka szczegółów pozwalających lepiej zrozumieć ideę i odróżnić ją od naszych pomysłów. Sektor obronny w Wielkiej Brytanii przynosi rocznie 30 miliardów funtów przychodu z czego 11.9 miliarda z eksportu. Czyli 30%, tak więc ma dość mocne podstawy do utrzymania niezależności. W sytuacji, gdy brakuje zamówień, rząd wspiera stocznie. W oczekiwaniu na budowę fregat T26, zamówiono trzy OPV podobne do okrętów Trynidad i zamówienie będzie rozszerzone o dwie następne jednostki. Tyle, że koszt jednego okrętu wyniesie 116 mln funtów wobec 44 mln za Trynidad. Czy jesteśmy gotowi dla podtrzymania własnego przemysłu stoczniowego przepłacać 2.5 raza?

Wystarczająco dobry dla RN nawet bez hangaru, ale drogi. Foto www.savetheroyalnavy.org

Całkiem przeciwnie do nas, konkurencyjność przemysłu wspiera się poprzez „ustanowione forum dedykowane do potrzeb małych i średnich dostawców tak, aby w pełni rozumieć ich problemy i priorytety oraz maksymalizować ich wkład do naszego bezpieczeństwa narodowego”. Już zbudowali molocha jak BAE, a teraz szukają sposobu co zrobić by następna fregata po T26 nie kosztowała 900 mln funtów. Dlatego ograniczają serię T26 do ośmiu jednostek i zapowiadają nowy program „lekkiej, wszechstronnej, możliwej do eksportu fregaty ogólnego przeznaczenia”. Najwyraźniej ma ona być nową konstrukcją a nie odchudzonym T26, co znowu wzmacnia tendencje do innowacyjności.

Na koniec, choć biurokracji nam nie brakuje, to być może ma sens powołanie na wzór Brytyjczyków organu do przeglądu i nadzoru wprowadzenia w życie opracowanej strategii. Tak, czy inaczej nasze Ministerstwo Obrony Narodowej, jeśli bierze na serio swoje słowa o zmianie w środowisku bezpieczeństwa powinien jako pierwszą rzecz potwierdzić aktualną Białą Księgę Bezpieczeństwa Narodowego lub ją zmodyfikować. Jeżeli zaś strategia poprzedniej ekipy zostanie odrzucona w całości, to będzie oznaczało, że nie tylko plany modernizacyjne ale i strategię bezpieczeństwa państwa będziemy musieli dostosować do cyklu wyborczego. Jest w tym zaleta – Rosjanie za nami na nadążą:)

Nigdy za wiele o sensie istnienia marynarki wojennej, zwłaszcza w naszym położeniu geostrategicznym. Każda wątpliwość co do potrzeby jej istnienia, sygnalizowana przez nieobecność tematu w mediach, nieokreśloności budżetu czy planów inwestycyjnych bądź opóźnienia w ich realizacji, powinny nam przypominać o potrzebie powrotu do źródła. Do nieustannego formułowania klarownej funkcji i miejsca marynarki wojennej w strategii bezpieczeństwa państwa.
Zapraszam więc do wspólnej lektury Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i wskazania, w których jej punktach flota może i powinna odgrywać istotną rolę, a gdzie będzie tylko narzędziem pomocniczym. Jeżeli potraktujemy rodzaje sił zbrojnych jako narzędzie realizacji polityki państwa, dobrze by było rozumieć do czego dane narzędzie się nadaje, a do czego nie bardzo. W tym punkcie z pomocą przychodzi nam świeżo wydana strategia US Navy pod znamiennym tytułem A Cooperative Strategy for 21st Century Seapower. Nie jesteśmy potęgą morską ani nie pretendujemy do bycia nią, skąd więc zainteresowanie akurat tym dokumentem, zwłaszcza w kontekście Polski? Z dwóch powodów – Stany Zjednoczone są państwem morskim a US Navy czołową potęgą morską świata. Możemy więc brać naukę z wiedzy, było nie było eksperta w dziedzinie wojny morskiej. Drugim powodem jest fakt, że nasza strategia opiera się na sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi i to podwójnie – w układzie dwustronnym (patrz Aegis ashore) oraz wielostronnym w ramach NATO. Jest więc istotne do jakiego stopnia nasze interesy leżą w polu zainteresowania USA, albo jak bardzo są zbieżne z niektórymi interesami naszego sojusznika.

Strategia opracowana przez BBN ma charakter hierarchiczny, zacznijmy więc od początku, skupiając się na aspektach związanych z siłami zbrojnymi, pomijając aspekty społeczno-gospodarcze:

Interesy narodowe określa art. 5 konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Z nich wynikają interesy narodowe w dziedzinie bezpieczeństwa, do których należą:

dysponowanie skutecznym narodowym potencjałem bezpieczeństwa zapewniającym gotowość i zdolność do zapobiegania zagrożeniom, w tym odstraszania, obrony i ochrony przed nimi oraz likwidowania ich następstw;

silna pozycja międzynarodowa Polski i członkostwo w wiarygodnych systemach bezpieczeństwa międzynarodowego;

ochrona indywidualna i zbiorowa obywateli przed zagrożeniami dla ich życia i zdrowia oraz przed naruszeniem, utratą lub degradacją istotnych dla nich dóbr (materialnych i niematerialnych);

Lektura pełnej listy interesów narodowych jest wskazana dla umiejscowienia roli całych sił zbrojnych w odpowiedniej perspektywie. Coś, co kiedyś nazywało się obroną cywilną lub niezależność energetyczna czy skuteczność w kierowaniu Państwem w razie kryzysu ma takie samo znaczenie jak zdolności bojowe komponentu militarnego. Jeśli ważyć każde słowo powyższego teksu to widać hierarchię zadań – od zapobiegania i odstraszania poprzez obronę i ochronę do likwidacji skutków. W tej piramidzie flota ma szansę odegrać ważną rolę w zapobieganiu i odstraszaniu, zwłaszcza w kontekście międzynarodowym, natomiast w obronie będzie w naszej sytuacji spełniała rolę pomocniczą. Podkreśla to punkt drugi. Jedynym wiarygodnym sojuszem jest dzisiaj NATO a najsilniejszym sojusznikiem USA. Jeśli chcemy odgrywać w tym towarzystwie jakąkolwiek rolę, musimy wziąć pod uwagę interesy naszych sojuszników i ich percepcję źródeł zagrożenia. Będąc krajem środkowo-europejskim leżącym pod bokiem jednej z największych potęg militarnych świata o coraz bardziej agresywnej polityce zewnętrznej, łatwo zapominamy o starym powiedzeniu, że punkt widzenia zależy od punktu siedzenia.

W NATO decydującą rolę militarną i finansową ogrywają Stany Zjednoczone a spośród krajów Europy są to Wielka Brytania, Niemcy i Francja. Dwa z tych czterech państw są potęgami morskimi a Francja zawsze była i jest zainteresowana posiadaniem silnej floty zdolnej do projekcji siły. Dwie tradycyjne potęgi lądowe – Francja i Niemcy mają całkiem odmienne poczucie zagrożenia od naszego. De facto mamy często rozbieżne zdanie z naszymi sojusznikami europejskimi na temat polityki wobec Rosji, która wydaje się dominować popularne i publiczne dyskusje w naszym kraju na temat bezpieczeństwa. Trzeba sobie wyraźnie powiedzieć, że absolutne bezpieczeństwo oznacza logicznie zdolność do obrony przed kimkolwiek, a więc bycie hegemonem, co najmniej regionalnym. Nie jesteśmy nim, więc nasze bezpieczeństwo w obliczu otwartej wojny zależy całkowicie od skutecznego wsparcia społeczności międzynarodowej, w tym NATO.

Jeśli polegamy na sojuszu transatlantyckim, co warto spojrzeć na priorytety US Navy, zawarte w najnowszej edycji:

Stany Zjednoczone są narodem morskim. Od ponad 200 lat Marynarka Wojenna, Straż Przybrzeżna i Korpus Piechoty Morskiej działają na całym świecie chroniąc obywateli amerykańskich i interesy Stanów Zjednoczonych poprzez reagowanie na kryzysy, a w razie konieczności tocząc i wygrywając wojny. (… ) siły morskie wykorzystują globalne wody międzynarodowe jako przestrzeń do manewru zapewniając dostęp do regionów zamorskich, broniąc kluczowych interesów w tych obszarach, chroniąc amerykańskich obywateli zagranicą i zapobiegając wykorzystaniu morza przez naszych przeciwników przeciwko nam.

Jakie więc są punkty zbieżne pomiędzy tymi dwoma strategiami, dla których Stany Zjednoczone będą gotowe się zaangażować i ponieść istotne koszty (nie tylko materialne)? Czy US Navy potrzebuje naszych czołgów? Z pewnością my potrzebujemy ich związków pancernych, ale odwrotnie? Wracając do strategii BBN-u i schodząc szczebel niżej w hierarchii celów, czytamy:

Z powyższego układu interesów wynikają odpowiadające im cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa:

utrzymywanie i demonstrowanie gotowości zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego do wykorzystywania szans, podejmowania wyzwań, redukowania ryzyk i przeciwdziałania zagrożeniom;

doskonalenie zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego, a zwłaszcza jego elementów kierowania, w tym zapewnienie niezbędnych zasobów i zdolności;

rozwój potencjału obronnego i ochronnego adekwatnego do potrzeb i możliwości państwa oraz zwiększenie jego interoperacyjności w ramach NATO i UE;

wzmocnienie gotowości i zdolności NATO do kolektywnej obrony oraz spójności działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa; budowanie silnej pozycji Polski w obu tych organizacjach;

rozwijanie bliskiej współpracy ze wszystkimi sąsiadami oraz budowanie partnerskich relacji z innymi państwami, w tym służących zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów i kryzysów międzynarodowych;

promowanie na arenie międzynarodowej zasad prawa międzynarodowego oraz uniwersalnych wartości, takich jak: demokracja, prawa człowieka
i wolności obywatelskie, a także podnoszenie w polskim społeczeństwie świadomości praw człowieka i obywatela;

Pierwszy punkt mówi, że mamy być gotowi i nasi przeciwnicy mają być tego świadomi. To jest prawdziwy element odstraszania, polegający na psychologicznym mechanizmie nieuchronności konsekwencji. Co ciekawe, ten punkt działa bez odniesienia się do jakichkolwiek konkretnych zdolności bojowych. Oczywiście, jeśli nie będziemy mieli żadnych zdolności, to nikogo to nie odstraszy, nic jednak nie wspominamy o górnej granicy możliwości bojowych. Ten punkt dla argumentu za istnieniem marynarki wojennej jest neutralny. Podobnie drugi. Ciekawostką jest fakt, że potencjał obronny jest wymieniony dopiero na trzecim miejscu i jako środkowy punkt. I taka jest jego waga. Punkt trzeci zwraca uwagę na konflikt pomiędzy potrzebami a możliwościami i konieczność współpracy sojuszniczej. Innymi słowy mamy nadzieję, że sojusznicy pokryją wspomniany deficyt pomiędzy potrzebą a możliwościami. Tylko co na to sojusznicy? To jest punkt za marynarką wojenną jako tym narzędziem, które leży w sferze zainteresowań naszych sojuszników. Żadna z europejskich potęg nie ma tak silnego poczucia zagrożenia ze strony Rosji jak my i nasi sąsiedzi z republik bałtyckich. Ich zainteresowania są związane o wiele bardziej z morzem – ochroną interesów w odległych regionach, projekcją siły lub ochroną żeglugi a raczej całego systemu handlu morskiego. O tym mówią wszystkie pozostałe cele strategiczne, jeśli spojrzymy na nie oczyma sojuszników. Zwłaszcza ostatni punkt powinien być silnym argumentem za istnieniem marynarki wojennej, gdyż utrzymywanie porządku i ładu międzynarodowego wymaga wysokiej mobilności a flota daje najlepszy kompromis pomiędzy tonażem i czasem przemieszczania ładunków i wojska. Potwierdzenia ponownie szukamy w strategii US Navy:

Ta strategia morska potwierdza dwie podstawowe zasady. Po pierwsze, wysunięta obecność marynarki wojennej jest kluczowa dla osiągnięcia następujących celów, wynikających z wytycznych władz państwowych: bronić kraju, zapobiegać konfliktom, reagować na kryzysy, odpierać agresję, chronić handel morski, wzmacniać partnerstwo i oferować pomoc humanitarną wraz z pomocą w katastrofach. Po drugie, siły morskie są silniejsze, gdy działają wspólnie lub razem z sojusznikami i partnerami. Łącząc nasze indywidualne zdolności i siły tworzymy efekt, który jest większy od sumy poszczególnych składników.

W kontekście sąsiedztwa z potęgami lądowymi i dzielenia z nimi granicy na lądzie, marynarka wojenna będzie najbardziej użyteczna przy zapobieganiu konfliktom i kryzysom oraz ochronie systemu międzynarodowego handlu morskiego przy drugorzędnym znaczeniu przy obronie kraju przed agresją. Jest to doprecyzowanie stosowalności narzędzia jakim jest flota, a nie negowanie wagi obrony narodowej. Problem obrony terytorialnej i integralności Państwa Polskiego jest złożony i nie ma prostej odpowiedzi bądź jednego rozwiązania. Prezydencki dokument próbuje to uchwycić w trzech priorytetach, kładąc nacisk na poziom zagrożenia, który będziemy w stanie zneutralizować samodzielnie i konieczność współpracy międzynarodowej dla zwalczania otwartej agresji militarnej. Różnica w poglądach na charakter i poziom zagrożenia pomiędzy członkami układów sojuszniczych jest wyraźnie widoczna w próbach wzmocnienia kolektywnej obrony i otwartym zdefiniowaniu całej strefy zdarzeń „podprogowych”, czy „trudno-konsensusowych”:

Główny kierunek działań strategicznych w tym zakresie określają trzy priorytety polityki bezpieczeństwa, do których należą:

zapewnienie gotowości i demonstracja determinacji do działania w sferze bezpieczeństwa i obrony oraz wzmocnienie narodowych zdolności obronnych, ze szczególnym traktowaniem tych obszarów bezpieczeństwa narodowego, w których sojusznicze (wspólne) działania mogą być utrudnione (sytuacje trudno-konsensusowe);

wspieranie procesów służących wzmocnieniu zdolności NATO do kolektywnej obrony, rozwój Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE, umacnianie strategicznych partnerstw (w tym z USA) oraz strategicznych relacji z partnerami w regionie;

wspieranie i selektywny udział w działaniach społeczności międzynarodowej, realizowanych na podstawie norm prawa międzynarodowego, mających na celu zapobieganie powstawaniu nowych źródeł zagrożeń, reagowanie na zaistniałe kryzysy oraz przeciwdziałanie ich rozprzestrzenianiu się.

Nie jest to łatwe zadania, patrząc na to jaką wagę w całej strategii US Navy przypisuje Europie w całości, nie wspominając o Polsce:

NATO i nasi Europejscy sojusznicy oraz partnerzy pozostają żywotną częścią interesów bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych w regionie i na świecie. Nasza zdolność do współdziałania z sojusznikami pozostaje priorytetem, na co wskazuje dziewięcio-miesięczny wspólny rejs Carrier Strike Group ze sztabowcami Royal Navy na pokładzie i wspólne operacje z marynarką wojenną Francji. Nasza infrastruktura wojskowa w Europie ma fundamentalne znaczenie dla wspierania działań morskich na wodach europejskich i przyległych. Siły morskie operujące w Europie są usytuowane idealnie do przeprowadzenia szybkich, elastycznych akcji w Europie, Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Południowo-Wschodniej Azji.
…
Podkreślając nasze zobowiązania wobec NATO, US Navy będzie dalej wspierać Stałe Zespoły Okrętowe NATO i wydzielać siły do działań w Europie, które oferują unikalne zdolności dla sojuszu jak obrona przeciw rakietom balistycznym na lądzie i na morzu, chroniąc naszych sojuszników i partnerów przed zagrożeniem rakietami balistycznymi.

 

Współpraca międzynarodowa i budowanie sojuszy. To zadanie dla MW RP

Wszelkie wyżej wspomniane cytaty dość jasno określają oczekiwania naszego głównego i podwójnego sojusznika wobec nas i Europy. Na zasadzie wzajemności na tacy mamy podany wkład i co byłoby wysoko ocenione jako wzajemność. Jest więc rola dla naszej floty i chociaż bliższa ciału koszula, to powinniśmy spojrzeć odrobinę szerzej, by zobaczyć co my możemy zrobić dla partnerów, jeśli chcemy być netto konsumentem bezpieczeństwa narodowego. Ten wątek współpracy międzynarodowej przewija się w doktrynie BBN-u wielokrotnie. Najkrótsze podsumowanie naszej doktryny zawiera się w jednym zdaniu:

Istotą działań obronnych jest stałe utrzymywanie gotowości do skutecznego reagowania na zagrożenia dla niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej. Do działań uzupełniających należy aktywne wykorzystywanie szans i uprzedzające redukowanie ryzyk w dziedzinie bezpieczeństwa, między innymi poprzez udział w międzynarodowych wysiłkach na rzecz ograniczania źródeł zagrożeń, w tym w międzynarodowych operacjach bezpieczeństwa.

O ile palmę pierwszeństwa w obronie nienaruszalności terytorialnej kraju należy oddać wojskom lądowym i lotnictwu, to domeną marynarki wojennej powinno być uprzedzające redukowanie ryzyk oraz udział w międzynarodowych działaniach na rzecz stabilizacji sytuacji międzynarodowej. Z tradycyjnego menu funkcji floty – odstraszanie/zapobieganie, kontrola morza, projekcja siły i ochrona żeglugi, samodzielnie powinniśmy się skupić na pierwszej i ostatniej funkcji, do pozostałych dwóch wnosząc pomocniczy wkład dla sojuszników. Flota dzięki swoim unikalnym cechom mobilności i autonomiczności jest idealnym narzędziem ochrony interesów państwa i polityki międzynarodowej. W naszej sytuacji oznacza to zapobieganie eskalacji konfliktów i budowanie sojuszy niezbędnych do pokrycia deficytu pomiędzy potrzebami a możliwościami podsystemu militarnego. Ile środków chcemy poświęcić na takie cele zależy od tego jak politycy postrzegają wagę takich priorytetów. Poprzez analogię do zawodu lekarza, który przede wszystkim ma nie szkodzić pacjentowi, flota powinna i może być istotnym elementem zapobieganiu konfliktom i ograniczaniu ich ryzyka. Jeśli już jednak dojdzie do walki zbrojnej na wielką skalę, flota wciąż może zaoferować manewr na flance i ochronę przed takim samym manewrem przeciwnika.

Raport CSBA Commanding the Seas: A Plan to Reinvigorate U.S. Navy Surface Warfare w Stanach Zjednoczonych komentowany, a w Polsce raczej niezauważony, jest głosem w dyskusji na temat przyszłości amerykańskich sił nawodnych. Z punktu widzenia czytelnika w Stanach Zjednoczonych zawiera kilka interesujących tez jak i kontrowersji, ale nas interesuje pytanie, czy z raportu wynika jakaś nauka dla małej floty na Bałtyku. Wątkiem wiodącym jest koncepcja:

Ofensywna kontrola morza jest kluczową koncepcją, wokół której skupiają się rekomendacje wynikające z analizy. Ta idea powinna zmienić zapatrywania na konfigurację, uzbrojenie i użycie dużych i małych okrętów wojennych dla celów podtrzymania zdolności sił nawodnych do zdobycia i utrzymania panowania nad obszarami oceanów poprzez zniszczenie zagrożeń, takich jak okręty nawodne, podwodne i samoloty zamiast bronić się przed rakietami i torpedami.

Mamy więc do czynienia z próbą ożywienia starej doktryny Outer Air Battle z czasów zimnej wojny. Wówczas hasłem przewodnim było „zniszcz łucznika zamiast strzały”, a jego materialnym wyrazem była znana kombinacja F-14 Tomcat i pocisku Phoenix. Za współczesny odpowiednik można by uznać równie znaną i popularną parę systemu zarządzania walką Aegis wraz z najnowszą wersją pocisków rodziny Standard SM-6. Co więc powoduje, że tak rozwinięta technologia uznana zostaje za niewystarczającą lub nieadekwatną? Dwa czynniki – pojemność magazynów amunicji i jej drastycznie rosnący koszt, a właściwie rosnąca dysproporcja kosztu pomiędzy środkami napadu i obrony:

Marynarka wojenna powinna zaimplementować nowy koncept obrony przeciwlotniczej składającej się z tylko jednej warstwy obrony krótkiego zasięgu, aby zwolnić miejsce w VLS dla uzbrojenia ofensywnego; zwiększyć gęstość obrony powietrznej i polepszyć koszt wymiany pomiędzy obroną sił własnych a pociskami manewrującymi (ASCM) wroga.

Powyższe zdanie jest niczym innym, jak dążeniem do zwiększenia efektywności zasobów i jako takie nie jest niczym nowym. To, co się zmieniło to kontekst, w którym przyjdzie działać US Navy. Rosnąca potęga morska Chin wraz z coraz bardziej asertywną Rosją (co już zostało dostrzeżone) kończy powoli epokę niekwestionowanej przewagi Stanów Zjednoczonych na morzu. Do tej pory lotniskowce mogły bez większych obaw swobodnie operować na dowolnie wybranych akwenach mórz, tak aby zoptymalizować swój potencjał uderzeniowy na cele lądowe. Dlatego pomimo protestów, flota zaakceptowała wymianę generacyjną lotnictwa morskiego z Intruderów na Hornety, co wiązało się ze znacznym zmniejszeniem zasięgu. W przypadku Chin i Morza Południowochińskiego oznaczałoby to dzisiaj niebezpiecznie bliski dystans i nieakceptowalne ryzyko utraty lotniskowców.
Ścierają się więc ze sobą dwie koncepcje – wycofanie głównych sił poza zasięg oddziaływania przeciwnika i stamtąd próba obezwładnienie jego zdolności do działania. Innymi słowy Air Sea Battle. Druga koncepcja, opisana w omawianym raporcie to próba wejścia w zwarcie i klasyczna walka na krótkim dystansie. Takie podejście wymaga jednak zmiany w myśleniu o małych jednostkach jak LCS:

Marynarka powinna wdrożyć nową ideę zwiększenia liczby okrętów nawodnych zdolnych do uczestniczenia w ofensywnej kontroli morza.
(…)
Zdolność okrętów pomocniczych typu JHSV, do przeprowadzenia niektórych zadań przypisanych do LCS, jak wojna minowa czy operacje związane z bezpieczeństwem żeglugi sugerują, że należy oddzielić moduły zadaniowe od samych okrętów LCS, uczynić je niezależnymi i uniwersalnymi modułami do przenoszenia przez szeroką gamę okrętów floty.

Nie jest to żadne prawo udowodnione, lecz tylko intuicyjne podejście, niemniej im krótszy dystans walki, tym większa gęstość ognia i w konsekwencji większe straty. Liczbę okrętów teoretycznie można zwiększyć budując ich więcej lecz tańszych i prostszych, ale co zrobić z gęstością ognia? Poniższy cytat pochodzi z Defense News, gdzie wypowiada się podsekretarz obrony Robert Work. Zostawiam tym razem w oryginale, aby uniknąć kaleczenia języka i słownej gimnastyki:

Right now; we’re on the losing end of a cost imposing strategy, where it costs more to shoot down incoming missiles and guided missiles than it does to shoot them. So a key aspect of the offset strategy is to handle that problem, as well as to bring more offensive capabilities. So we’re looking at things such as electromagnetic rail guns, directed energy weapons. If we can crack those technologies, then the competition looks much, much different.

Railgun – niedaleka przyszłość? Na razie pozostaje nam artyleria klasyczna. Zdjęcie www.defenseindustrydaily.com

Najwyższy czas zastanowić się nad konsekwencjami dla nas, czyli działaniach na obszarze Bałtyk Plus w świetle rekomendacji raportu. Planiści MON bardzo słusznie sformułowali wymóg zdolności atakowania celów na lądzie dla Mieczników. Nie zajęli się jednak problemem, że korweta jest w stanie przenosić zwykle 4-8 rakiet manewrujących. To za mało, aby móc zwalczać równocześnie cele na morzu i na lądzie, co wydaje się być scenariuszem prawdopodobnym. Rozwiązaniem może być bądź artyleria w postaci klasycznej lub wiązki energii, bądź zwiększenie liczby okrętów. Ze względu na ograniczenia ładunku użytecznego, mocy i przestrzeni dostępnych na okręcie tak niewielkim jak korweta, większego sensu nabiera użycie broni z użyciem wiązki energetycznej do obrony własnej przy jednoczesnym zwiększeniu liczby jednostek. To jednak przyszłość. Dzisiaj dostępna jest tylko artyleria klasyczna z amunicją kierowaną. Wspominany już na tym blogu pomysł wykorzystania armat 127mm Oto Melary oferowałby w takim przypadku możliwości zwalczania niewielkich jednostek na morzu zachowując rakiety dla ataku celów lądowych. Raczej pomyłką wydaję się być ewentualny montaż około 12 wyrzutni rakiet klasy VL Mica, co wystarczyłoby być może na obronę przed jedną salwą wroga bez możliwości przeładowania w morzu. Lepszą alternatywą byłaby instalacja jednego modułu VLS z „czteropakiem” ESSM, ale pod warunkiem integracji z radarem AESA i wersją ESSM 2 z aktywną głowicą samonaprowadzania. Tyle, że to może podrożeć istotnie korwetę, która zbudowana w liczbie trzech automatycznie stanie się „capital ship” i jako taka będzie głównym celem ataku. Tracimy więc zaletę rozproszenia i wymogu większej liczby jednostek koniecznych, istotnego do zwiększenia ilości broni ofensywnej. Pozostaje pójść w przeciwnym kierunku, czyli RAM Blk 2 lub coś podobnego.

Wielokrotny bohater tego blogu. System samoobrony dla niewielkich okrętów bez wysadzania w powietrze budżetu.

Jest jeszcze jeden istotny aspekt nie poruszony w raporcie, ale podnoszony od dłuższego czasu przez Wayne Hughes’a – w walce na rakiety przeciwokrętowe kluczem jest informacja. W najbliższej przyszłości jej źródłem będą przede wszystkim drony. Ciekawego porównania użył Craig Hooper na swoim blogu NextNavy, stwierdzając, że wszędobylskie drony są współczesnym odpowiednikiem min. Jeśli dane o celu w połączeniu z łatwością ataku potrafią doprowadzić do porzucenia realizacji misji lub wręcz do zatopienia okrętu, to efekt jest taki sam jak kiedyś miny. Stąd nieoczekiwana konieczność zmiany priorytetów w przeciwdziałaniu:

Tak więc…odłóżmy przez chwilę na bok rozpowszechnianie super samolotów, rakiet manewrujących i innych systemów uzbrojenia z górnej półki. Nie są naszym głównym celem w średnio-okresowym terminie. To pleniąca się flota „niekonwencjonalnych” sensorów, o którą powinniśmy się martwić. Ułatwiają przeciwnikowi rozwiązanie problemu naprowadzania na cel i stawiają na drodze amerykańskiej flocie niespodziewane przeszkody.

Tłumacząc „na nasze”, po co przeciwnik ma atakować broniony NDR, jeśli wystarczy go oślepić atakując bezbronne Bryzy? I w drugą stronę, po co nam uzbrojony po zęby NDR czy Miecznik, który nie zna precyzyjnie pozycji celu lub nie umie go pozytywnie zidentyfikować?

Podsumowanie jest w zasadzie jednym wielkim pytaniem o spójność obranego kursu modernizacji Marynarki Wojennej. Jeśli zagrożenie ma być ograniczone do wojny hybrydowej lub lokalnych prowokacji to 3 korwety zdolne do działania poza Bałtykiem mają sens. Nie ma natomiast sensu próba uzbrajania ich w wyrafinowane systemy obrony przeciwlotniczej. Nie spełnią swojego zadania w warunkach wyższego niż planowane, zagrożenia. Jeśli natomiast ograniczyć się do Bałtyku z założeniem możliwości otwartego konfliktu, to za te same pieniądze należałoby zbudować nie sześć, a dziewięć lub nawet dwanaście okrętów. Paradoksalnie, tak cenione przez polityków odstraszanie miałoby większy i bardziej realny wymiar w postaci większej ilości rakiet przenoszonych przez małe „stadko” korwet. Takie okręty musiałyby również być nosicielami dronów w liczbie kilku a nie jednego czy dwóch. Tym samym czynię pętlę i wracam do ORP Huragan, pomysłu z początków tego blogu, gdzie platformą był ulepszony Sea Fighter przenoszący parę dronów w wewnętrznym hangarze, uzbrojony w dwie armaty 30mm, parę pocisków ASCM wraz z RAM odpalanymi z pionowych wyrzutni.

Wizyta okrętów Morskich Sił Samoobrony Japonii w Gdyni jest okazją do zainteresowania się tym co łączy Polskę i Japonię oprócz zamiłowania do muzyki Chopina. Warto też zdać sobie sprawę z tego, że problemy w Azji i basenie Pacyfiku nie są aż tak odległe i abstrakcyjne dla nas, jakby się wydawało na pierwszy rzut oka. Problematyka obronna i szerzej, bezpieczeństwa Państwa przeplata się z dyplomacją, interesami gospodarczymi i strategią na najwyższym poziomie. Łącznikiem jest Rosja, która dzięki swojej rozległości łączy obszar Euroatlantycki z Pacyfikiem.

W trakcie swojej wizyty w Gdyni minister Siemoniak wymienił co najmniej dwa obszary wspólnych zainteresowań, do których dodałbym następne dwa:

• Mamy wspólnego wielkiego sąsiada i tego samego potężnego sojusznika.

Stany Zjednoczone obszar Pacyfiku widzą głównie poprzez pryzmat rywalizacji z Chinami. Mamy więc trójkąt zawierający USA, Chiny i kluczowego w regionie sojusznika – Japonię. Wystarczy jednak zmienić punkt widzenia i trójkąt widziany oczyma Japończyków zamieni się na Chiny, Rosję i Stany Zjednoczone ze szczególnym przypadkiem Korei Północnej. Wśród wymienionych krajów tylko Japonia uważa obecność Amerykanów za mile widzianą. Stosując powiedzenie, że “przyjaciele naszych przyjaciół są naszymi przyjaciółmi”, silna Polska na zachodniej granicy Rosji może znajdować się w orbicie zainteresowania Japonii, co przeplata się z interesami gospodarczymi. Europa Wschodnia wciąż jest atrakcyjną niszą, z którą Japonia ma relatywnie niskie obroty handlowe i niewielki poziom inwestycji. Z państw obszaru Bałtyku, zespół okrętów ma w planie odwiedzić oprócz Polski, Rosję i Finlandię. Wybór, jeśli nie jest przypadkowy to jest bardzo interesujący.

• Obrona przeciwrakietowa.

Minister Siemoniak zauważył, że doświadczenia wynikające z sąsiedztwa z Koreą Północną są interesujące dla Polski mającej ambicje zbudowania własnego systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Rozmieszczenie rakiet Iskander w obwodzie Kaliningradzkim zwiększa zapotrzebowanie na wiedzę o praktycznym użytkowaniu takiego systemu zwłaszcza, ze istnieje duże prawdopodobieństwo stosowania tej samej technologii. Konsultacje w tej sprawie są więc naturalną konsekwencją.

• Dywersyfikacja źródeł energii.

Oba kraje stoją przed podobnym problemem uzależnienia się od dostaw surowców energetycznych, które mogą być zagrożone. Japonia importuje około 90% gazu i ropy z Bliskiego Wschodu i próbuje zwiększyć bezpieczeństwo i stabilność dostaw poprzez wzrost dostaw z Rosji. Handel opiera się na prostej zasadzie ropa i gaz za technologie i inwestycje. Ta strategia ma jednak własne, wewnętrzne ryzyko wynikające z nierozwiązanego sporu o Kuryle. Fakt, że Polska uważa dostawy gazu z Rosji za zagrożenie, podczas gdy Japonia za szansę jest tylko następnym przyczynkiem do politycznych konsultacji. Cały problem ma wymiar wojennomorski ale nie ma rozwiązania militarnego. Poniższa mapa zaczerpnięta ze strony Ministerstwa Obrony Japonii, pokazuje jasno, że nawet dwukrotnie większa liczba niszczycieli i fregat nie daje marynarce Japonii gwarancji bezpieczeństwa dostaw w przypadku otwartego konfliktu z Chinami. Polska jest w podobnej sytuacji i nasza “miłość” do węgla jest uzasadniona nie tylko tradycją.

Obrona linii żeglugowych jest wyzwaniem – Ministerstwo Obrony Japonii

• Strategia skupiona na samoobronie.

Powody są różne, ale oba kraje są zmuszone do kreatywnego poszukiwania strategii zakładających nierówność szans na wejściu. W Japonii ograniczenia konstytucyjne skutkują brakiem uzbrojenia ofensywnego, a według von Clausewitza, obrona jest oczekiwaniem na możliwość ataku. W Polsce zakłada się brak przewagi nad przeciwnikiem, co jest wynikiem doświadczeń historycznych ostatnich 300 lat. W obu przypadkach wyrównanie szans przychodzi z zewnątrz. Dla Japonii jest to sojusz ze Stanami Zjednoczonymi a dla Polski uczestnictwo w NATO. Taki układ rodzi pytanie o pożądany poziom samowystarczalności lub inaczej, jakie operacje marynarki obu krajów mogą przeprowadzać samodzielnie bez wsparcia sojuszników. Jest to zachęta do studiowania strategii partnera, co jest niemożliwe bez zrozumienia kontekstu geostrategicznego.

Żaden z powyższych punktów nie ma bezpośredniego wpływu na Marynarkę Wojenną RP, chociaż są możliwe konsultacje i wymiana informacji. W bardzo pośredni sposób, szersze zainteresowanie problematyką Rosji a w konsekwencji Azji i Pacyfiku może mieć wpływ na widzenie Marynarki Wojennej jako instrumentu polityki Państwa a nie tylko narzędzia do obrony granic. Myślę, że Marynarka Wojenna dobrze wykorzystała wizytę zespołu okrętów Japonii dla tworzenia swojego wizerunku. Z relacji mediów wygląda na to, że poziom wzajemnego zainteresowania zaskoczył obie strony, z czego należy się tylko cieszyć.

Zupełnie na marginesie, przeglądając stronę internetową Ministerstwa Obrony Japonii natknąłem się na poniższy slajd pokazujący zależność firm sektora zbrojeniowego od zamówień wojskowych. Średnio wynosi 4.4%. Do przemyślenia.